‘Er wordt nu mét ons gepraat, in plaats van óver ons’

Het St. Antonius Ziekenhuis, met meerdere vestigingen in Nederland, voldoet al aan de Wet zeggenschap. Zij hebben ruim 23 jaar een Verpleegkundige Adviesraad (VAR). Annette van Duijn (37) zit daar nu zo’n acht jaar in, waarvan vijf als voorzitter. Daarnaast is ze regieverpleegkundige op de afdeling gynaecologie en urologie.

Vertel Annette, hoe kijk jij naar de wet?

‘Ik ben er blij mee. Ik denk dat de wet meer zeggenschap kan aanjagen. Maar de kans bestaat ook dat organisaties een adviesorgaan oprichten en dan zeggen: check, nu voldoen we aan de wet. Daarmee ben je er nog niet. Er moet ook naar het adviesorgaan geluisterd worden. Pas dan is er écht inspraak.’

Wat is daarvoor nodig, denk je?

‘Bestuurders, managers en andere leidinggevenden die achter de medewerkers staan. Als VAR-voorzitter voel ik me gesteund door de Raad van Bestuur en de medische staf. Dat is essentieel. Langzaam zie je de cultuur in ons ziekenhuis veranderen: op alle niveaus krijgen verpleegkundigen meer inspraak.’

Wat doet de VAR van het St. Antonius precies?

‘We vertegenwoordigen het verpleegkundig vak. In het ziekenhuis hebben we een ondernemingsraad, die behartigt de belangen van medewerkers. Wij houden ons echt bezig met de inhoud van het vak. Wat betekenen keuzes voor ons beroep? Hoe kunnen we het vak aantrekkelijk maken en houden? En wat is nodig om het verder te professionaliseren? Als verpleegkundigen weten we zelf namelijk het beste wat kwalitatieve zorg is. Die praktijkkennis delen we met andere partijen, zoals HR, de Raad van Bestuur en de medische staf. De leden zijn een dag per week kwijt met de VAR, ik twee. Het is veel praten, beïnvloeden en gevraagd en ongevraagd advies geven.

Daarbij vragen we onze klankbordgroep van 170 leden regelmatig om input. Dat gaat om kleine beslissingen over dagelijkse taken tot het jaarverslag van ons ziekenhuis. Om focus te houden, richten we ons op vijf pijlers: verpleegkundig leiderschap, onderzoekend vermogen, loopbaanontwikkeling, technische innovatie en inspraak en zeggenschap.’

Mooie termen, maar wat houdt zo’n pijler in de praktijk in?

‘Laat ik onderzoekend vermogen als voorbeeld nemen. Steeds meer verpleegkundigen volgen een universitaire opleiding. Als ziekenhuis konden we deze verpleegkundigen geen passende baan aanbieden. Verpleegkundigen vertrokken dus naar academische ziekenhuizen. Samen met de HR-afdeling hebben we nu een nieuwe functie gecreëerd: verpleegkundig onderzoeker. Die staat de helft van de tijd aan het bed, en doet de rest van de tijd onderzoek.’

Wie zitten allemaal in de VAR?

‘We zijn met tien enthousiaste leden: verpleegkundigen, een verpleegkundig specialist en een verpleegkundig consulent. We proberen mensen van verschillende afdelingen aan te trekken, zodat we een brede groep representeren. Als verpleegkundigen zijn we de grootste beroepsgroep van het ziekenhuis.’

Wat hebben jullie zoal bereikt met jullie inspraak?

‘Een idee wat uit onze koker kwam, is de pilot risicogestuurd screenen. Daar begonnen we eind 2022 mee. Dat gaat om klinische patiënten van 70+ die minimaal een nacht in het ziekenhuis moeten blijven. Tijdens zo’n screening moeten we verplicht allerlei vragen stellen, bijvoorbeeld rondom het risico op ondervoeding, vallen en een delier. Maar soms is meteen duidelijk dat iemand gewoon fit is. Dan is het onzin al die vragen te stellen, alleen omdat dat het protocol is.

In de pilot hebben we 23 vragen teruggebracht naar 5 vragen. Daardoor ging de registratielast naar beneden. Het gaf verpleegkundigen meer autonomie en zelfvertrouwen. Ze konden hun kennis en ervaring beter inzetten, en voelden zich serieus genomen. De tevredenheid over deze screening steeg van 54 naar 97%.’

Een indrukwekkende prestatie. Wat is je verder je doel als voorzitter van de VAR?

‘Ik vind het belangrijk dat we echt verschil maken voor alle verpleegkundigen in dit ziekenhuis. Zodat zij zich optimaal kunnen ontwikkelen. Ik denk dat we al een goed eind op weg zijn. We zijn een serieuze gesprekspartner geworden. Er wordt nu mét ons gepraat, in plaats van óver ons.

Tegelijk vraagt meer zeggenschap ook wat van verpleegkundigen zelf en van leidinggevenden. Vroeger had je een hoofdzuster die de lakens uitdeelde. Je deed wat zij zei. Ook waren verpleegsters de verlengde arm van de arts. Dat is allang niet meer zo. We zijn verpleegkundigen, met nadruk op dat laatste deel van het woord.

Maar voor sommigen van ons is het nog onwennig om die regie te pakken. Leidinggevenden moeten daar ruimte en vertrouwen voor geven. En initiatieven faciliteren. ‘Heb je een goed idee? Ga het maar uitvoeren.’’

Hoe informeren jullie nieuwe verpleegkundigen over de VAR?

‘We maken onderdeel uit van het introductieprogramma voor verpleegkundigen die in dienst komen. En we werken sinds dit jaar met ambassadeurs. Zij vertellen hun collega’s over ons werk, en houden ons weer op de hoogte van wat er leeft op de afdeling. Desondanks blijft het een uitdaging om met tien mensen tweeduizend verpleegkundigen te bedienen. Er is altijd een groep verpleegkundigen die je niet zo snel hoort.’

Heb je nog een tip voor andere organisaties?

‘Begin gewoon. Het vergt wat lef, maar betrek verpleegkundigen daar waar het over ze gaat. Als je ze vanaf het begin meeneemt met een nieuw plan, is de kans van slagen groter. Geef verpleegkundigen het vertrouwen en je zult zien dat ze gaan vliegen.’

Wat is jouw grootste les geweest de afgelopen vijf jaar?

‘Dat is lastig te zeggen, ik heb zo veel geleerd. Ik weet beter hoe het ziekenhuis werkt, met welke wet- en regelgeving we te maken hebben en welke belangen spelen. Ook heb ik mijn eigen grenzen meer opgezocht. Net als veel verpleegkundigen zet ik mezelf niet graag op de voorgrond. Toen mijn voorganger vroeg of ik geen voorzitter wilde worden, was mijn eerste reactie: ‘Ik?’ Maar als voorzitter moest ik juist niet bescheiden zijn. Ik ben uit mijn comfortzone gestapt en dat heeft me veel gebracht. Ook heb ik geleerd dat je heel veel kunt bereiken als verpleegkundige. Toen ik als 18-jarig meisje aan mijn hbo-V begon, had ik nooit verwacht later bij de bestuurders aan tafel te zitten.’